Τα μικρά χωριά της Σαντάς

Το 1840 οι οικογένειες Καϊτελίδη, Κοπαλίδη, Φουλίδη, Σπυριδόπουλου και η δική μας έφυγαν από τη Ζουρνατσάντων και έφτιαξαν ένα καινούργιο χωριό, το Κάθεν Φτελέν ή Κοπαλάντων (από το όνομα Κοπαλίδης) ή Κοπάλ, όπως τον έλεγαν οι Τούρκοι. Υπαγόταν στη Ζουρνατσάντων, που βρισκόταν νότια, στην άλλη όχθη του ποταμού Γιάμπολη, σε απόσταση τριών ωρών.

Μοίρασαν τη γη κι έχτισαν σπίτια και μια μικρή εκκλησία στο πάνω μέρος του χωριού. Όταν οι ανάγκες μεγάλωσαν, έφτιαξαν χαμηλότερα μια μεγαλύτερα εκκλησία και μαζί ένα μικρό σχολείο.
Το 1900, ο πληθυσμός είχε πολλαπλασιαστεί αρκετά και χρειαζόταν μεγαλύτερο σχολείο και εκκλησία. 0 Σπύρος Καϊτελίδης που είχε μείνει μονόφθαλμος από ευλογιά και στο δεξί του μάτι διακρινόταν μια μεγάλη άσπρη κηλίδα –είχε ένα οικόπεδο δίπλα στα παλιά κτίρια.
Του ζήτησαν λοιπόν να το παραχωρήσει στην κοινότητα, για να χτίσουν το καινούργιο σχολείο και την εκκλησία πάλι το ένα δίπλα στο άλλο, όπως συνηθιζόταν. Εκείνος όμως αρνήθηκε. Τότε ο Γιάννης Κοπαλίδης έδωσε ένα δικό του οικόπεδο στην άλλη πλευρά του χωριού, για να γίνει το σχολείο.
Πριν αρχίσουν, έβαλαν φουρνέλο για να ισοπεδώσουν το οικόπεδο και να βγάλουν πέτρες για οικοδόμηση και απομακρύνθηκαν. Έκρηξη όμως δεν γινόταν. Τότε ο υιοθετημένος γιός του προπροπάππου μου Κωνσταντίνου Χριστόφορος πλησίασε για να δει τι συμβαίνει. Τη στιγμή που έσκυβε πάνω από το φυτίλι, εκσφενδονίστηκε η γέμιση και του προκάλεσε μερική τύφλωση. Μπορούσε όμως να περπατήσει μόνος του τρείς ώρες μέχρι τη Ζουρνατσάντων και από άλλη μια ώρα μέχρι το παρχάρι του Κωφολίβαδου για vα φάει το χαβίτσι του. Αλλά οι υπόλοιποι για να ξεχωρίζουν τον ίδιο και τους απογόνους του από τα άλλα μέλη της οικογένειας μας, που είχαν το ίδιο όνομα τον φώναξαν αόμματο.
Η εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου που χτίστηκε, στολίστηκε με ωραίες τοιχογραφίες και ο παππούς μου Χριστόφορος, που εκτός από χτίστης ήταν και ξυλογλύπτης, έφτιαξε το τέμπλο. Στο τέλος έφτιαξε και το μεγάλο κεντρικό σταυρό και τον έδωσε στη μητέρα να τον πάει σ’ ένα ζωγράφο στο Πιστοφάντων για να τον ζωγραφίσει. Η απόσταση ήταν τέσσερις ώρες με τα πόδια και ο παππούς υπολόγισε ότι η μητέρα θα γύριζε σε οκτώ ώρες το λιγότερο. Γύρισε όμως σε τέσσερις ώρες και ο παππούς την έβγαλε "φτερωτή"·
Με την τοποθέτηση του σταυρού το 1904, η εκκλησία ήταν πια έτοιμη. Στον περίβολο της ήταν το νεκροταφείο και τα ερείπια του παλιού σχολείου. Λειτουργούσε ο παπά-Μιχαήλ Λαμπριανίδης. Ήταν παπάς στα Δώδεκα Ελάτια, απ’ όπου καταγόταν, αλλά λειτουργούσε και στο χωριό μας, στο Αλιάντων και στο Χαρατσάντων κάθε δεκαπέντε μέρες. Ερχόταν στο χωριό μας απόγευμα για τον εσπερινό, έμενε το βράδυ στο σπίτι του θείου Γιώργου και το πρωί έκανε λειτουργία και έφευγε.

Καρακαπάν

Το χωριό είχε τώρα 29 σπίτια με 35 οικογένειες και στο μεγάλο σχολείο που είχε χτιστεί, πήγαιναν πάνω από 50 μαθητές και μαθήτριες·
Ας γνωρίσουμε όμως και τα άλλα χωριά της περιοχής. Δυτικά από το κάθεν Φτελέν, ανεβαίνουμε το λόφο Μαστορείο, προχωράμε ίσια και μετά από μια ώρα δρόμο μπαίνουμε στα Δώδεκα Ελάτια και αντικρίζουμε τη μεγαλοπρεπή πέτρινη εκκλησία της Υπαπαντής, που είχε αναγερθεί το 1903. Τότε δημιουργήθηκε από κατοίκους της ενορίας Ισχανάντων. Είχε εξήντα σπίτια, πεντατάξιο σχολείο με 60 μαθητές και μαθήτριες και δάσκαλο τον παπά-Μιχαήλ Λαμπριανίδη, υδραγωγείο, παντοπωλείο, καφενείο και αλευρόμυλο πάνω στον παραπόταμο Ντερέ Ιρμάκ. Πρόεδρος ήταν ο Χαράλαμπος Χαριάδης (Λαρατρίν).
Κατηφορίζουμε, περνάμε τον παραπόταμο και προχωρώντας συναντάμε μετά από μισή ώρα το μικρό χωριό Αλιάντων, Δημιουργήθηκε από κατοίκους της ενορία Τερζάντων. Είχε 20 σπίτια και εκκλησία των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκεί ξαναπαντρεύτηκε ο προπάππος μου Δημήτρης και έζησε στο σπίτι της γυναίκας του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Όταν πέθανε, το πτώμα του μεταφέρθηκε και θάφτηκε στο Κάθεν Φτελέν,
Προχωράμε και μετά από δέκα λεπτά συναντάμε σ’ ένα ξέφωτο το μικρό χωριό Χαρατσάντων. Δημιουργήθηκε από κατοίκους της ενορίας Πινιατάντων. Είχε 15 σπίτια και εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα.
Συνεχίζουμε και μετά από ένα τέταρτο φθάνουμε στο Άνθεν Φτελέν. Δημιουργήθηκε από κατοίκους της ενορίας Κοσλαράντων Είχε 30 σπίτια, μερικά μικρά μαγαζιά κι ένα χάνι. Οι κάτοικοι είχαν αρχίσει να φτιάχνουν και εκκλησία. Όταν όμως έφτασε το ενάμιση μέτρο ύψος, έγινε η εκκένωση της Σαντάς, στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και η εκκλησία έμεινε ατέλειωτη.
Βγαίνοντας από το Άνθεν Φτελέν, περνάμε την καλοφτιαγμένη ξύλινη γέφυρα που ενώνει τις δυο όχθες του ποταμού Γιάμπολη και συναντάμε ένα μικρό οικισμό. Στρίβουμε αριστερά, ανηφορίζουμε, και μετά από δέκα λεπτά φθάνουμε, σε μια ωραία τοποθεσία με πανοραμική θέα, όπου βρίσκεται το Κάθεν Γαράκοτηλ με τεράστιες αχλαδιές, μηλιές και ροδακινιές. Στις δύο πλευρές των δρόμων νερά κελάρυζαν μέσα στ' αυλάκια τους. Είχε 8-10 σπίτια.
Προχωράμε ανατολικά πάνω στην πάνω στην πλαγιά του βουνού και μετά από μισή ώρα βρισκόμαστε στο Άνθεν Γαράκοτηλ, που υπαγόταν στο Κάθεν Φτελέν. Ήταν γεμάτο σφενταμόδεντρα, κήπους και καταπράσινα λιβάδια.

Εκτός από τα χωριά αυτά, υπήρχαν στις όχθες του ποταμού Γιάμπολη μικροί οικισμοί τριών, πέντε και εφτά σπιτιών. Οι κάτοικοι όλων αυτών των χωριών και των οικισμών ανέρχονταν σε 600 ή 700, ενώ ολόκληρος ο πληθυσμός της Σαντας ήταν 7000.
Βορειότερα υπήρχαν αρκετά τουρκικά χωριά. Tρια από αυτά ήταν κοντά μας. Το Ισχάν ανατολικά, το Αγρίδ βόρεια και στη συνέχεια το Γλιτσάντων, Η απόσταση ανάμεσα στο Ισχάν και το Αγρίδ ήταν τριάντα λεπτά της ώρας, ενώ το Γλιτσάντων απείχε μια ώρα από το Κάθεν Φτελέν. Το Γλιτσάντων ήταν παλιά ελληνικό. Όμως στο μεγάλο διωγμό του 1736, οι Τούρκοι έσφαξαν τους περισσότερους κατοίκους γκρέμισαν τα σπίτια τους και την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, από την οποία έμειναν μόνο τα θεμέλια του ιερού.
Όσοι δήλωσαν ότι ασπάζονται το μωαμεθανισμό, επέζησαν και άλλαξαν θρησκεία και γλώσσα.



Πηγη: ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΑΝΤΑ

ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΣΙΣΜΑΝΙΔΗ



Santeos